Nýjasta útgáfa af þessu kennsluefni er að finna á vefnum hjólreiðar.is ásamt miklu af gagnlegu efni fyrir þá sem eru að tileinka sér reiðhjólið sem samgöngutæki: http://hjolreidar.is/index.php/samgonguhjolreidar-greinar/samgognuhjolreidar

Reiðhjólið er ökutæki og hjólreiðamaðurinn er stjórnandi ökutækis.  Þegar hjólað er af stað er rétt að hafa í huga að fyrir reiðhjól gilda um margt sömu lögmál í umferðinni og fyrir bíla.

Hjólreiðamönnum farnast best þegar þeir haga sér líkt og aðrir ökumenn í umferðinni og þegar komið er fram við þá sem ökumenn.

Á umferðarþungum stofnbrautum með að- og fráreinum og miklum umferðarhraða gilda að hluta aðrar reglur. Um hjólreiðar á stofnbrautum er ekki fjallað í þessum pistli.

Mörgum finnst þægilegra að hjóla á stígum og gangstéttum. Þeir upplifa það friðsælla og öruggara. Það er þó ekki öruggara í sjálfu sér því nær alltaf þarf að þvera götur og viðhald og hönnun stíga og gangstétta getur verið ábótavant. Hjólreiðamaður verður að takmarka hraða sinn á stígum og gangstéttum til að tryggja öryggi sitt og gangandi vegfarenda.

Lykilatriði samgönguhjólreiða

Hjólandi ökumenn samlaga sig umferðinni, hræðast hana ekki né forðast. Þeir stjórna hjólinu eins og ökutæki og bregðast með virkum hætti við þeim aðstæðum sem upp koma á þann hátt sem er öruggastur og auðveldastur.

Þeir vilja eins og aðrir ökumenn komast greiðlega leiðar sinnar í umferðinni á öruggan og þægilegan hátt. Það gerist með samvinnu og samskiptum við aðra ökumenn sem eru eftir þeim lögmálum sem gilda í umferðinni. Hjólreiðamaður þarf að hafa sjálfstraust og standa á rétti sínum en ekki á ósveigjanlegan hátt því hann þarf að geta gefið eftir ef bílstjóri virðir ekki umferðarlög og setur hann í hættu. Hjólreiðamaður þarf að taka sér stöðu í umferðinni þar sem hann er sýnilegur og sér vel frá sér. Hann þarf alltaf að haga ferð og hraða miðað við aðstæður.

Þegar tækni samgönguhjólreiða er fylgt verður hegðun hjólreiðamanns skiljanleg og fyrirsjáanleg öðrum ökumönnum og hann öðlast sjálfkrafa sömu stöðu og önnur ökutæki í umferðinni.

Athyglissvið bílstjóra

Staða reiðhjóls á akbraut

Hjólreiðamaðurinn tekur sér stöðu á akbraut sem hámarkar öryggi hans, líkt og aðrir ökumenn. Hjá hjólreiðamanni eru þessar stöður tvennskonar, ríkjandi staða og víkjandi staða á akbraut eða akrein.

Ríkjandi staða á miðri akbraut

Í ríkjandi stöðu er hjólreiðamaður því sem næst á miðri akrein og hindrar þar með framúrakstur bílstjóra á sinni akrein. Ríkjandi staða er oft notuð á gatnamótum til að auka sýnileika hjólreiðamanns og til að hann sjái betur frá sér. Einnig þegar þrengsli leyfa ekki framúrakstur bíla og í beygjum, hvort heldur beygt er til hægri eða vinstri.

Víkjandi staða  um 1 meter hægramegin við umferðarstrauminn

Í víkjandi stöðu er hjólreiðamaður um 1 m hægra megin við umferðarstraum en ekki nær vegbrún en 0,5 m. Víkjandi staða er notuð þegar hjólreiðamaður metur það óhætt að hleypa umferð fram úr sér.

Með því að taka sér þessa stöðu tryggir hjólreiðamaðurinn að hann er áberandi í sjónsviði bílstjóra. Bílstjórar hafa þröngt sjónsvið fram fyrir bílinn sem beinist að því að sjá mögulegar hættur sem framundan eru. Það hefur algjöran forgang og allt annað mætir afgangi í athyglissviði bílstjóra. Eftir því sem hraði bílsins eykst þrengist þetta sjónarhorn.

Jákvætt hugarfar

Mikilvægt er að temja sér jákvætt hugarfar og láta ekki skapið hlaupa með sig í gönur. Langflestir bílstjórar reyna ekki að gera á hlut hjólreiðamanna af illum hug. Oftast vita þeir ekki betur. Betra er að veifa og brosa en að öskra og steyta hnefann. Ef tækifæri gefst til er gott að ræða kurteislega við bílstjóra á næstu ljósum ef þeir hafa gert eitthvað óþægilegt.

Dómgreind

Hjólreiðamaður þarf að lesa í umferðina og skilja hvernig hún virkar og sjá fram í tímann hvaða hættur geta steðjað að á leið hans. Hvernig hugsar bílstjóri, hvers vegna minnkar hann hraðann við biðskyldu, hvert beinist athygli bílstjóra í akstri, hvers vegna gleymist hjólreiðamaður sem andartaki áður var framan við bílstjóra þegar hann kemur að hlið hans? Hvaða merki má sjá áður en bíll fer af stað úr innkeyrslu eða bílastæði? Hvaða merki er um að bílhurð geti opnast?

Langflestir íslenskir hjólreiðamenn eru jafnframt bílstjórar. Ef menn hugsa um eigin hegðun í bíl og síðan á hjóli geta menn orðið bæði betri bílstjórar og betri hjólreiðamenn.

Að líta aftur og gefa merki

Mikilvægt er að líta aftur fyrir sig áður en beygt er hvort heldur er til vinstri eða hægri og áður en skipt er um akrein eða stöðu breytt á akrein. Þetta þarf að gera tímanlega áður en breytt er um stefnu eða stöðu og síðan örskömmu áður en það er framkvæmt til að tryggja að aðstæður hafi ekki breyst. Hjólreiðamaður þarf að æfa sig vel í þessu og jafnframt að halda beinni stefnu á hjólinu meðan litið er aftur.

Hjólreiðamenn eiga að gefa stefnumerki eins og aðrir í umferðinni. Það á að gefa eftir að litið hefur verið aftur og áður en beygt er. Þegar beygjan sjálf fer fram eiga báðar hendur að vera á stýri.

Gefum stefnumerki tímanlega

Þegar hjólreiðamaður færir sig úr víkjandi stöðu í ríkjandi stöðu á akrein þarf hann að gæta að því að hann hafi pláss í umferðarstraumnum. Ef plássið er ekki nægjanlegt þarf hann að ná augnsambandi við bílstjóra fyrir aftan til að sýna honum að hann þurfi að gefa sér pláss. Hann getur líka gefið stefnumerki til að fá bílstjórann til að gefa pláss.

Viðbrögð við aðsteðjandi hættu

Ef hætta steðjar að er mikilvægt er að vera viðbúinn því og geta brugðist við á skjótan hátt. Hjólreiðamaður ætti að vera ákveðinn og standa á rétti sínum en vera jafnframt tilbúinn með önnur viðbrögð ef réttur hans er ekki virtur.

Bremsur á hjóli eru ekki eins öflugar og á bílum og því er það oft betri kostur að beygja frá hættu.

Fyrstu viðbrögð eru þó oft að bremsa og það getur dugað ef nægt bil er frá hættunni. Æfa þarf neyðarbremsun þar sem hjólreiðamaður hallar sér aftur á hjólinu og bremsar mátulega án þess að fara framfyrir sig.

Afturbremsan ein virkar illa

Frambremsan ein getur velt hjólinu

Báðar bremsur samtímis gefa bestan árangur

Að hjóla framúr

Hjólreiðamenn ættu almennt að fara framúr öðrum ökutækjum vinstra megin við þau. Ekki er mælt með að fara fram úr hægra megin. Oftast eru það litlar raðir bíla í íslenskri umferð að það borgar sig sjaldan að reyna að troðast framfyrir í röð á ljósum. Að fara framúr hægra megin skapar hættu ef bílar beygja til hægri á gatnamótum.

Ef hjólreiðamaður er að fara framúr röð af bílum í stæði ætti hann að fara inn í umferðarstrauminn tímanlega og hjóla síðan í öruggri fjarlægð frá bíldyrum sem gætu verið opnaðar, líkt og á teikningunni.

Ef það eru nokkur ökutæki sem þarf að taka fram úr með stuttu millibili skal halda stöðunni þar til komið er fram úr þeim öllum.

Að beygja til hægri

Að beygja til hægri virðist einfalt en það þarf að gæta sín á óþolinmóðum ökumönnum fyrir aftan, sem gætu reynt að taka fram úr og beygja síðan til hægri í veg fyrir hjólreiðamann, eins ökumönnum sem koma á móti og beygja til vinstri í veg fyrir hjólreiðamann.

Áður en beygt er til hægri lítur hjólreiðamaður aftur og færir sig inn í umferðarstrauminn og tekur ríkjandi stöðu á akbraut. Síðan er beygjan tekin til hægri í ríkjandi stöðu. Gott er að líta aftur yfir hægri öxl til að fullvissa sig um að bíll sé ekki að beygja til hægri inn í beygjuradíus hjólreiðamanns skömmu áður en beygt er. Síðan er ríkjandi stöðu haldið á hliðargötunni þar til öruggt er að færa sig í víkjandi stöðu.

Að beygja til vinstri

Þegar beygt er til vinstri á götu með tveimur akreinum færir hjólreiðamaður sig úr víkjandi stöðu í ríkjandi stöðu í umferðarstraumnum. Best er að gera það tímanlega áður en komið er að gatnamótunum. Ef hann þarf að bíða vegna umferðar á móti ætti hann ekki að stoppa of nærri miðlínunni og ekki að vera feiminn við að stöðva umferð fyrir aftan sig ef hún kemst ekki með öruggum hætti framhjá. Þegar leiðin er greið er beygt inn í hliðargötuna en gæta þarf að umferð út úr hliðargötunni.

Ef akreinar eru fleiri en tvær getur verið erfiðara að beygja til vinstri en það er þó á færi flestra Þá er hagstætt að notfæra sér að umferð á ljósastýrðum gatnamótum kemur í bylgjum. Gott er að færa sig milli akreina þegar umferðin dettur niður milli bylgna.

Ljósastýrð gatnamót

Auðvelt er að hjóla um ljósastýrð gatnamót. Hjólreiðamaður tekur sér ríkjandi stöðu á þeirri akrein sem er sú rétta fyrir þá leið sem hann er á. Hann leggur síðan af stað með umferðarstraumnum þegar græna ljósið kemur. Þegar hann metur það óhætt færir hann sig í víkjandi stöðu og hleypir umferð framúr. Ef bílum er lagt í götu sem hann er að fara í heldur hann ríkjandi stöðu áfram.

Á gatnamótum með mörgum akreinum ætti hjólreiðamaður sem ætlar að halda beint áfram að vera á akrein lengst til hægri. Oftast er þá þægilegast að fara yfir gatnamótin í víkjandi stöðu því óhætt er að hleypa umferð fram úr auk þess sem bílstjórar geta verið óþolinmóðir. Oft er hægri beygjurein fram hjá sjálfum gatnamótunum og eftir að komið er fram hjá henni þarf ekki að hafa áhyggjur af bílum sem beygja til hægri. Ef hjólreiðamaður ætlar að beygja til vinstri tekur hann sér stöðu á viðkomandi akrein í ríkjandi stöðu, tekur beygjuna í henni og færir sig yfir í víkjandi stöðu þegar hann metur það óhætt.

Hringtorg

Þegar bílstjórar koma að hringtorgi beina þeir athygli sinni fram á veginn til vinstri þar sem þeir eiga von á umferð. Mikilvægasta regla hjólreiðamanna í hringtorgum er að hjóla ekki við ystu brún hringtorgsins heldur halda sig þar sem bílstjórar búast við umferð.

Auðvelt er hjóla í gegnum hringtorg með einni akrein. Þá tekur hjólreiðamaður sér ríkjandi stöðu á miðri akrein áður en hann kemur að hringtorginu, stillir hraðann af til að ná opi milli bíla og fer í ríkjandi stöðu á akrein í gegnum hringtorgið og út.

Hringtorg með tveim akreinum eru flóknari og á leiðum þar sem umferðarhraði er mikill eru þau einn af fáum stöðum þar sem best er að hjóla á góðum hraða. Hjólreiðamaður tekur sér ríkjandi stöðu tímanlega og hjólar í umferðarstraumnum á þeirri akrein sem hann ætlar að fylgja. Virkja þarf ökumenn til samvinnu þar sem því verður viðkomið. Oftast er best að vera í ytri hring ef fara á út í 1. eða 2. útkeyrslu. Venjulega borgar sig ekki að fara í innri hring nema maður ætli út í 3. útkeyrslu.

Löng ökutæki

Löng ökutæki hafa stærra blint svæði en fólksbílar og litlir sendibílar. Ef hjólað er á blinda svæðinu, sér bílstjórinn ekki hjólreiðamanninn og hjólreiðamaðurinn sér ekki fram fyrir sig. Ef hjólreiðamaður sér ekki hliðarspegil ökutækisins fyrir framan sig sér ökumaðurinn hann ekki heldur. Hjólreiðamaður ætti að halda sig þar sem hann sést í hliðarspeglinum.

Löngum ökutækjum fylgir sérstök hætta þegar þeim er beygt til hægri því miðhluti ökutækisins fer lengra til hægri en fram- eða afturhlutinn. Hjólreiðafólki stafar hætta af þessum ökutækjum ef þau þrengja að leið hjólafólks við hægribeygju. Framendi langs ökutækis getur líka farið langt inn á gagnstæða akrein i beygjunni. Aldrei á að fara fram úr löngu ökutæki hægra megin, ekki einu sinni á hjólarein, nema maður sé alveg viss um að það færi sig ekki á þeim tíma sem tekur að fara fram úr því.

Sól lágt á lofti og móða og frost á rúðum

Almennt má gera ráð fyrir því að bílstjórar sjái vel það sem fram undan er á götunni. Við ákveðin skilyrði verða hjólreiðamenn þó að vera meðvitaðir um að útsýni bílstjóra er ekki nógu gott. Þegar sól er lágt á lofti og skín í augu bílstjóra verður hjólreiðamaður að hafa allan vara á og getur ekki gert ráð fyrir að bílstjóri sjái sig undan sól. Einnig getur útsýni bílstjóra verið skert í rigningu og miklum vatnsaustri, í þoku eða í blindbyl. Á morgnanna getur útsýni verið skert hjá bílstjórum sem ekki skafa rúður nægilega vel.

Að hjóla á stíg eða gangstétt

Nær allir stígar eru blandaðir stígar. Á þeim og á gangstéttum eru hjólreiðamenn gestir og þurfa að taka fullt tillit til gangandi vegfarenda. Almennt ættu allir vegfarendur á stígum og gangstéttum að miða við að í gildi sé hægri umferð og að taka eigi fram úr vinstra megin. Gangandi vegfarendur eru óútreiknanlegir. Hægja þarf vel á áður en menn mætast eða farið er framúr. Gott er að hringja bjöllu í góðri fjarlægð því ef hringt er of nálægt geta þeir vikið til hliðar og í veg fyrir reiðhjólið. Að heilsa er góð kurteisi og varar menn einnig við. Gæta þarf að hundum í bandi.
Oft eru vegfarendur án endurskinsmerkja og lýsing léleg.
 

Á stígunum er oft laus sandur, möl og mold sem minnkar veggrip. Á mörgum stígum frýs vatn að vetrarlagi og er sérstaklega varasamt í beygjum. Vatnið getur bæði verið úr uppsprettum og úr vatnshönum sveitarfélaga við stígana. Á sumum stígum hafa jarðvegsskipti ekki verið nægilega góð þannig að frostlyfting veldur hólum og holum á stígnum. Allt þetta veldur því að haga þarf hraða miðað við aðstæður á hverjum tíma.

Sjónvegalengd, blindhorn og blindbeygjur

Sjónvegalengd er oft skert á stígum s.s. vegna myrkurs, úrkomu eða veðurs og vegna þess að gróður, blindhorn og blindbeygjur takmarka sýn. Blindhorn eru við undirgöng og blindbeygjur eru víða á gangstígum þar sem gróður hefur verið settur of nálægt stíg. Blindhorn eru við mörg gatnamót ef hjólreiðamaður ferðast á gangstétt.

Hjólreiðamaður verður að haga hraða miðað við þessar aðstæður. Hann þarf að staðsetja sig til hægri á stíg og minnka hraðann áður en komið er að blindhorni eða blindbeygju og ávallt að vera viðbúinn því að beygja til hliðar eða bremsa. Hringja má bjöllu til öryggis áður en komið er að blindhorni eða blindbeygju.

Í myrkri þarf ljós að vera að framan og aftan á hjólinu. Miða þarf hraðann við lýsingu frá ljósinu.

Að þvera götu af gangstétt eða stíg

Menn álíta oft að þeir séu lausir við bílaumferð á stígum og gangstéttum. Þar þarf samt oft að þvera götur. Á gangstétt gerist það við hver gatnamót og jafnvel við hverja útkeyrslu.

Hjólreiðamenn þurfa að hafa varann á og hægja á sér til að þvera götur og vera vissir um að bíll sé ekki að fara fyrir. Þó að bílstjóri hægi á sér er ekki víst að hann hafi séð hjólreiðamann. Bílstjórar hægja venjulega á sér þegar komið er að biðskyldu eða hraðahindrun eða þrengingu. Það þarf ekki að vera vegna þess að þeir hafi séð hjólreiðamann.

Athygli bílstjóra beinist að þeim stað þar sem þeir búast við mestri hættu þ.e. frá öðrum bílum á götunni. Bílstjóri sem ætlar að taka beygju til hægri beinir athyglinni til vinstri og sér því síður reiðhjólamenn sem koma frá hægri á gangstétt eða stíg og ætla að þvera götuna. Þar sem framhjáhlaup eru fyrir bíla til að beygja til hægri getur hættan verið meiri því bílstjórar taka þessa beygju á meiri hraða.

Gott er fyrir hjólreiðamann að ná augnsambandi við bílstjóra og fara jafnframt ákveðið af stað eins og hann ætli óhikað yfir en vera ekki á meiri hraða en svo að hann geti stöðvað ef bílstjóri stöðvar ekki. Jafnvel þótt bílstjóri horfi á hjólreiðamann er ekki víst að hann sjái hann eða merki hann sem hættu sem þarf að taka tillit til.

Leiðaval

Leiðin sem valin er hefur mikil áhrif á hversu ánægjuleg ferðin verður. Hjólreiðamenn hafa oft meira val um leiðir en ökumenn bifreiða.

Góðar leiðir eru með léttri umferð eða litlum hraða en umfram allt nægu rými. Umferðarþung gata getur verið ágæt til reglulegra ferða ef akreinarnar eru nægilega breiðar, gatnamótin hefðbundin og hraðinn hóflegur.

Stígar sem stytta hjólreiðamanni leið eru ágætir. Skjólsælar leiðir og leiðir sem halda hæð í landslagi eru oftast auðveldari en hinar.

Áfengi og hjólreiðar

Áfengisneysla og hjólreiðar eiga enga samleið. Það er margföld slysahætta hjá drukknum hjólreiðamönnum.

Árni Davíðsson, hjólafærnikennari.

{jathumbnail off}